- ಡಾ. ಎಚ್.ಎಸ್. ಸತ್ಯನಾರಾಯಣ
ದ.ರಾ. ಬೇಂದ್ರೆ ಭಾರತೀಯ ಸಾಹಿತ್ಯ ನಿರ್ಮಾತೃಗಳಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚಳಿಯದ ಹೆಸರು. ಆಧುನಿಕ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕಂಡ ವರಕವಿ, ಗಾರುಡಿಗ, ಅಪೂರ್ವ ವಾಗ್ಮಿ. ಅಂಬಿಕಾತನಯದತ್ತ ಎಂಬ ಕಾವ್ಯನಾಮದಿಂದ ಎರಡೂವರೆ ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಕವಿತೆಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕವಿ. ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ರಾಮಚಂದ್ರ ಬೇಂದ್ರೆ ಎಂಬುದು ಇವರ ಪೂರ್ಣ ಹೆಸರು. ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ನವನವೋನ್ಮೇಷಶಾಲಿಯಾದ ಅಭಿಜಾತ ಪ್ರತಿಭೆಯು ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದ ಆಡುಮಾತಿನ ಲಯ, ಶಬ್ದ ಸಂಪತ್ತು, ನುಡಿಗಟ್ಟು, ಗಾದೆಮಾತು, ಧ್ವನಿಶಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಪರಿಪೂರ್ಣ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಕಾವ್ಯಕ್ಕೆ ಹೊಸರೂಪ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ರಚನೆಗಳಲ್ಲಿ ಹೊಳೆಯುವ ಜಾನಪದ ಲಯ, ಗತ್ತಿನ ಮೂಲಕ ನವೋದಯ ಕಾವ್ಯ ಸಂದರ್ಭವನ್ನು ಉಚ್ಛ್ರಾಯ ಸ್ಥಿತಿಗೆ ಒಯ್ದವರು ದ.ರಾ. ಬೇಂದ್ರೆಯವರು. ಬದುಕಿನ ಸಂಘರ್ಷ, ಸಂಸಾರ, ನಿಸರ್ಗ ಹಾಗೂ ಮನುಷ್ಯನೊಬ್ಬನ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ದೊರೆಯಬಹುದಾದ ಭಾವಸಂಕೀರ್ಣತೆಯನ್ನೆಲ್ಲಾ ಅನನ್ಯವಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿತಮ್ಮ ಕವನಗಳಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟಿರುವ ಕವಿ ಇವರು.
ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಜನಿಸಿದ್ದು ೩೧ ಜನವರಿ, ೧೮೯೬ರಂದು ಧಾರವಾಡದಲ್ಲಿ. ತಂದೆ ರಾಮಚಂದ್ರ ಬೇಂದ್ರೆ, ತಾಯಿ ಅಂಬವ್ವ(ಪಾರ್ವತಿಬಾಯಿ ಎಂಬ ಹೆಸರೂ ಇತ್ತು). ವೇದೋಪನಿಷತ್ತುಗಳನ್ನು ಅಧ್ಐನ ಮಾಡಿದ ಚಿತ್ಪಾವನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣರ ಮನೆತನ ಇವರದಾಗಿತ್ತು. ಕಡುಬಡತನದ ಇವರ ಕುಟುಂಬವನ್ನು ತಾಯಿಯ ತಾಯಿ ಗೋದಾಬಾಯಿ ಎಂಬ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಅಜ್ಜಿ ಖಾನಾವಳಿ ನಡೆಸಿ ಪೊರೆದರು. ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಮತ್ತು ಪ್ರೌಢಶಾಲಾ ಶಿಕ್ಷಣ ಜರುಗಿದ್ದು ಧಾರವಾಡದಲ್ಲಿಯೇ.ಬಂದ ಪುಣೆಯ ಫರ್ಗ್ಯೂಸನ್ ಕಾಲೇಜಿನಲ್ಲಿ ಮೆಟ್ರಿಕ್ಯುಲೇಷನ್ ಮುಗಿಸಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಬಿ.ಎ. ಪದವಿ ಪಡೆದರು. ಈ ಪದವಿಯೊಂದಿಗೆ ಧಾರವಾಡಕ್ಕೆ ಮರಳಿದ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಅಲ್ಲಿನ ವಿಕ್ಟೋರಿಯಾ ಹೈಸ್ಕೂಲಿನಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಕರಾಗಿ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಸೇರಿದಂದಿನಿಂದ ಜೀವಮಾನದುದ್ದಕ್ಕೂ ‘ಬೇಂದ್ರೆ ಮಾಸ್ತರ್ ‘ ಎಂದೇ ಖ್ಯಾತರಾದರು. ಜನರ ಪಾಲಿಗೆ ಬೇಂದ್ರೆ ಮಾಸ್ತರರು, ವ್ಯವಹಾರದ ಜಗತ್ತಿಗೆ ದ.ರಾ. ಬೇಂದ್ರೆ’ ಮತ್ತು ಕಾವ್ಯ ಲೋಕಕ್ಕೆ ‘ಅಂಬಿಕಾತನಯದತ್ತ’ ಎಂಬ ನಾಮಾವಳಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಇವರು ಆರಂಭದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಬರೆದ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಕವಿತೆಗಳಿಗೆ “BEN RAMSON” ಎಂಬ ಅಂಕಿತವಿಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದರೆಂಬುದು ಹಲವರಿಗೆ ತಿಳಿದಿಲ್ಲ! ಇದು ರಾಮಚಂದ್ರನ ಮಗ ಎಂಬ ಅರ್ಥವನ್ನೂ ದತ್ತಾತ್ರೇಯ ರಾಮಚಂದ್ರ ಬೇಂದ್ರೆ ಎಂಬುದರ ಹ್ರಸ್ವ ರೂಪವನ್ನೂ ದರ್ಶಿಸಿದರೆ, ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ಕಡೆ ‘ಹರ್ ಬಂಡರ್’ ಎಂಬ ನಾಮಧೇಯವನ್ನೂ ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ.
ತಮ್ಮ ಏರು ಯೌವನದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಬ್ರಿಟಿಷರು ಪಶ್ಚಿಮ ಬಂಗಾಳದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ನರಹತ್ಯೆಯನ್ನು ಖಂಡಿಸಿ ‘ನರಬಲಿ’ ಎಂಬ ಕವಿತೆಯನ್ನು ಬರೆದರು. ಇದು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳ ಕೆಂಗಣ್ಣಿಗೆ ಗುರಿಯಾಗಿ ಆರು ತಿಂಗಳ ಸೆರೆವಾಸದ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸಬೇಕಾಯಿತು. ಕವಿತೆ ಬರೆದು ಜೈಲು ಸೇರಿದ ಮೊದಲ ಕವಿ ಇವರು. ಜೈಲಿನಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆಯಾಗುವಾಗ ಇವರ ಪದವಿ ಪ್ರಮಾಣ ಪತ್ರಗಳ ಮೇಲೆ “ಹತ್ತು ವರುಷಗಳ ಕಾಲ ಇವರನ್ನು ಯಾವ ಸರ್ಕಾರಿ ಹುದ್ದೆಗೂ ಪರಿಗಣಿಸಬಾರದೆಂದು” ಸೀಲ್ ಒತ್ತಿದ್ದರ ಪರಿಣಾಮ ಬದುಕನ್ನು ನಡೆಸಲು ತತ್ವಾರ ಪಡಬೇಕಾಯಿತು. ೧೯೧೯ರಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀಬಾಯಿ ಜೋಗಳೆಕೆರ ಅವರೊಡನೆ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ವಿವಾಹವಾಯಿತು. ಚಿಕ್ಕ ವಯಸ್ಸಿಗೆ ಮದುವೆಯಾಗಿದ್ದ ಬೇಂದ್ರೆಯವರಿಗೆ ಹತ್ತು ಮಕ್ಕಳಾದರೂ ಬದುಕಿದ್ದು ಐದು ಮಾತ್ರ! “ಬೇಂದ್ರೆ ಮಾಸ್ತರರಿಗೆ ಹತ್ತು ಮಕ್ಕಳು ಸಾಕೋದು ತ್ರಾಸಾಗುತೈತಿ ಅಂತ ಶಿವ ಐದು ಮಕ್ಕಳನ್ನ ತಾನೇ ಸಾಕುವೆನೆಂದು ಹಿಂದಕ್ಕೆ ಪಡೆದ” ಎಂದವರು ವಿಷಾದ ಹಾಸ್ಯ ಮಾಡಿದ್ದುಂಟು. ಬಡತನದ ಬೇಗೆಗೆ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಕುಗ್ಗಲಿಲ್ಲ. “ನಾನು ಬಡವಿ ಆತ ಬಡವ, ಒಲವೆನಮ್ಮ ಬದುಕು” ಎಂದು ಬರೆದು ಬಡತನದ ಸಂಕಷ್ಟಗಳನ್ನೆದುರಿಸಲು ಒಲವು ಒಂದೇ ಸಾಧನ ಎಂಬುದನ್ನು ಕಾವ್ಯರಸಿಕರಿಗೆ ಸಾರಿದರು. ಜೈಲಿನಲ್ಲಿದ್ದಾಗ “ಭೃಂಗದ ಬೆನ್ನೇರಿ ಬಂತು ಕಲ್ಪನಾ ವಿಲಾಸ” ಎಂದು ಬರೆದು ಕವಿ ಎಂಬುವವನು ಅಮೃತಕ್ಕೆ ಹಾರುವ ಗರುಡ ಎಂದರು.
೧೯೨೬ರಲ್ಲಿ ಬೆಳಗಾವಿಯಲ್ಲಿ ಜರುಗಿದ ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಮ್ಮೇಳನದ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯನ್ನು ಮಾಸ್ತಿಯವರು ವಹಿಸಿದ್ದರು. ಆ ಸಮ್ಮೇಳನದ ಕವಿಗೋಷ್ಠಿಯಲ್ಲಿ ತರುಣಕವಿಯಾಗಿದ್ದ ಬೇಂದ್ರೆ “ಹಕ್ಕಿ ಹಾರುತ್ತಿದೆ ನೋಡಿದಿರಾ?” ಎಂಬ ಕವಿತೆಯನ್ನು ವಾಚಿಸಿದಾಗ ಸಾವಿರಾರು ಜನರಿದ್ದ ಸಭೆ ಮಂತ್ರಮುಗ್ಧವಾಗಿ ಹೋಯಿತು. ದಿನ ಬೆಳಗಾಗುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ನಾಡಿನ ಕಾವ್ಯರಸಿಕರ ಮನೆಮಾತಾಗಿ ಹೋದರು. ಮಾಸ್ತಿಯವರು ಬೇಂದ್ರೆಯವರಿಂದ ಆ ಪದ್ಯವನ್ನು ಪಡೆದು, ತಾವು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದ ‘ಜೀವನ’ ಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ಅಲ್ಲಿಂದ ಮುಂದೆ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಕಾವ್ಯತೊರೆ ಓತಪ್ರೋತವಾಗಿ ಪ್ರವಹಿಸತೊಡಗಿತು. ೧೯೨೨ರಲ್ಲಿಯೇ ಅವರ ಮೊದಲ ಕವಿತಾ ಸಂಗ್ರಹ ‘ಕೃಷ್ಣಕುಮಾರಿ’ ಪ್ರಕಟವಾಗಿತ್ತು. ೧೯೩೨ ರಲ್ಲಿ ಗರಿ, ೧೯೩೪ ರಲ್ಲಿ ಮೂರ್ತಿ ಮತ್ತು ಕಾಮಕಸ್ತೂರಿ, ೧೯೩೭ರಲ್ಲಿ ಸಖೀಗೀತ, ೧೯೩೮ರಲ್ಲಿ ಉಯ್ಯಾಲೆ, ಬಳಿಕ ಕನ್ನಡ ಮೇಘದೂತ, ಹಾಡುಪಾಡು, ಗಂಗಾವತರಣ, ಸೂರ್ಯಪಾನ, ಹೃದಯಸಮುದ್ರ, ಮುಕ್ತಕಂಠ, ಚೈತ್ಯಾಲಯ, ಜೀವಲಹರಿ, ಅರಳು ಮರಳು, ನಮನ, ಸಂಚಯ, ಉತ್ತರಾಯಣ, ಮುಗಿಲ ಮಲ್ಲಿಗೆ, ಯಕ್ಷ ಯಕ್ಷಿ, ನಾಕುತಂತಿ, ಮರ್ಯಾದೆ, ಶ್ರೀಮಾತಾ, ಇದು ನಭೋವಾಣಿ, ಮತ್ತೆ ಶ್ರಾವಣಾ ಬಂತು, ಚತುರೋಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಇತರ ಕವನಗಳು ಪ್ರಕಟವಾದವು. ೧೯೮೧ರಲ್ಲಿ ಬೇಂದ್ರೆ ತೀರಿಕೊಂಡ ಬಳಿಕ ಪರಾಕಿ, ಕಾವ್ಯ ವೈಖರಿ, ಬಾಲಬೋಧೆ, ತಾ ಲೆಕ್ಕಣಿಕಿ ತಾ ದೌತಿ, ಪ್ರತಿಬಿಂಬಗಳು, ಶತಮಾನ, ಬಾ ಹತ್ತರ, ಒಲವೆ ನಮ್ಮ ಬದುಕು, ವಿನಯ ಮುಂತಾದ ಸಂಕಲನಗಳು ಪ್ರಕಟವಾಗಿವೆ. ಇವಿಷ್ಟು ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಲೋಕಕ್ಕಿತ್ತ ಅಮೂಲ್ಯ ಕೊಡುಗೆಗಳು.
ಗದ್ಯ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೂ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಅನುಪಮ ಕೊಡುಗೆ ಸಂದಿದೆ. ಸಾಹಿತ್ಯ ವಿಮರ್ಶೆ, ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಂಶೋಧನೆ, ವಿಚಾರಮಂಜರಿ, ಕಾವ್ಯೋದ್ಯೋಗ, ಸಾಹಿತ್ಯದ ವಿರಾಟ್ ಸ್ವರೂಪ, ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಮುಂತಾದ ಕೃತಿಗಳೊಂದಿಗೆ, ಆರು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸೊಗಸಾಗಿ ಸಂಪಾದಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಗೋಲ್, ತಿರುಕರ ಪಿಡುಗು, ಸಾಯೋ ಆಟ, ಜಾತ್ರೆ, ದೆವ್ವದ ಮನೆ, ಹಳೆಯ ಗೆಣೆಯರು, ನಗೆಯ ಹೊಗೆ, ಉದ್ಧಾರ, ಮಂದೀ ಮದಿವಿ ಮಂದೀ ಮಕ್ಕಳು, ಶೋಭನಾ, ಆ ಥರಾ ಈ ಥರಾ, ಮಕ್ಕಳು ಅಡಿಗೆ ಮನೆ ಹೊಕ್ಕರೆ ಮುಂತಾದ ನಾಟಕಗಳನ್ನೂ, ನಿರಾಭರಣ ಸುಂದರಿ ಎಂಬ ಸಣ್ಣ ಕಥಾಸಂಕಲನವನ್ನೂ, ನೂರಾರು ಸಂಶೋಧನಾ ಲೇಖನಗಳನ್ನೂ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಕನ್ನಡ ಸಾರಸ್ವತ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಕೊಡುಗೆಯಾಗಿ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ.
೧೯೫೯ರಲ್ಲಿ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ‘ಅರಳು-ಮರಳು’ ಕೃತಿಗಾಗಿ ಕೇಂದ್ರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಲಭಿಸಿತು. ೧೯೬೬ರಲ್ಲಿ ಮೈಸೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಮತ್ತು ೧೯೬೮ರಲ್ಲಿ ಧಾರವಾಡದ ಕರ್ನಾಟಕ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗೌರವ ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಪದವಿ ಸಮರ್ಪಿತವಾಯಿತು. ೧೯೬೯ರಲ್ಲಿ ಕೇಂದ್ರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಕಾಡೆಮಿಯ ಅತ್ಯುಚ್ಚ ಗೌರವವಾದ ಫೆಲೋಶಿಪ್ ದೊರೆಯಿತು. ೧೯೭೪ರಲ್ಲಿ ‘ನಾಕುತಂತಿ’ ಸಂಕಲನಕ್ಕೆ ಭಾರತೀಯ ಜ್ಞಾನಪೀಠ ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಲಭಿಸಿತು. ಬೇಂದ್ರೆಯವರಿಗೆ ಎಪ್ಪತ್ತೈದು ವರ್ಷ ತುಂಬಿದ ನೆನಪಿಗೆ ಕರ್ನಾಟಕ ಸರ್ಕಾರವು ಗಿರೀಶ್ ಕಾರ್ನಾಡರ ನಿರ್ದೇಶನದಲ್ಲಿ ಸಾಕ್ಷ್ಯಚಿತ್ರವೊಂದನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದೆ.
ಶಬ್ದ, ನಾದ, ಲಯ, ಛಂದ ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಕಾವ್ಯದ ತಂತ್ರ ಚತುರ್ಮುಖತೆ. ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ನೂರಾರು ಜನಪ್ರಿಯ ಹಾಡುಗಳು ಜನಮನಗೆಲ್ಲಲು ಬೇಂದ್ರೆಯವರ ಈ ಕಾವ್ಯಸಿದ್ಧಿ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣ. ಬದುಕಿನ ಅನುಭವಗಳನ್ನು ಬಸಿದು, “ಎನ್ನ ಪಾಡು ಎನಗಿರಲಿ, ಅದರ ಹಾಡನ್ನಷ್ಟೇ ನೀಡುವೆನು ನಿನಗೆ ರಸಿಕ” ಎಂದ ಈ ಕವಿಯ ಬದುಕು ಸದಾ ಕಷ್ಟಗಳ ಕೋಟಲೆಯಾಗಿದ್ದರೂ ಬದುಕಿನ ಪ್ರವಾಹದ ಭೋರ್ಗರೆತಕ್ಕೆ ಎದೆಗುಂದಲಿಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕಾಗಿಯೇ “ಬೆಂದರೆ ಬೇಂದ್ರೆಯಾದಾನು” ಎಂಬ ಮಾತೊಂದು ಜನಜನಿತವಾಗಿದೆ. ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ತಮ್ಮ ಎಂಬತ್ತೈದನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ೧೯೮೧ರ ಅಕ್ಟೋಬರ್ ೨೬ರಂದು ಮುಂಬೈಯ ಆಸ್ಪತ್ರೆಯೊಂದರಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯುಸಿರೆಳೆದರು. ಅಂದು ದೇಶದ ತುಂಬ ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದ ಸಡಗರವಿತ್ತು. ಕನ್ನಡದ ‘ಬೇಂದ್ರೆ ಎಂಬ ಬೆಳಕು’ ಬೆಳಕಿನ ಹಬ್ಬದಂದೇ ಆರಿಹೋದದ್ದು ಕಾಕತಾಳೀಯ! ಸಾಹಿತಿಯಾಗಿ, ಕವಿಯಾಗಿ, ವಾಗ್ಮಿಯಾಗಿ ಕನ್ನಡ ನಾಡಿನ ಜನತೆಯನ್ನು ಮೋಡಿ ಮಾಡಿದ ಅಸಾಮಾನ್ಯ ಕನ್ನಡದ ಕವಿ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಮನೆ ಮಾತು ಮರಾಠಿಯಾದರೂ ಒಲಿದಿದ್ದು ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ, ಇದು ಕನ್ನಡದ ‘ಭುವನದ ಭಾಗ್ಯ’ವೇ ಸರಿ.
